منشأ استثماربه بهره‌کشی به ناحق از دیگران استثمار می‌گویند. در این مقاله به منشأ این پدیده پرداخته می‌شود. ۱ - ضرورت بهره‌گیری متقابل انسانهاخداوند انسان‌ها را جهت پیمودن مسیر تکاملی و عدم طغیان و سرکشی، محتاج همدیگر و دارای قوا و استعدادهای گوناگون آفریده‌است، زیرا یکسانی، ویرانی و رکود [۲]
الفرقان، ج۲۵، ص۳۱۱.
و نابودی زندگی را در پی دارد. [۳]
فی ظلال القرآن، ج۵، ص۳۱-۸۷.
این امر ضرورت بهره‌گیری و استخدام متقابل انسان‌ها را قطعی و اجتناب‌ناپذیر می‌سازد: «اَهُم یَقسِمونَ رَحمَتَ رَبِّکَ نَحنُ قَسَمنا بَینَهُم مَعیشَتَهُم فِی الحَیوةِ الدُّنیا و رَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعض دَرَجت لِیَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضًا سُخریًّا... = آیا آنان‌اند که رحمت پروردگارت را قسمت می‌کنند؟ ما (وسائل) معاش آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده‌ایم و برخی از آنان را از (نظر) درجات بالاتر از بعضی (دیگر) قرار داده‌ایم، تا بعضی از آن‌ها بعضی (دیگر) را در خدمت گیرند...». بنابراین، تسخیر و بهره‌کشی متقابل و عادلانه و در جهت صلاح و نظم جامعه [۵]
مجمع‌البیان، ج۹، ص۷۲.
و ساختن تمدن بشری امری فطری است و مزایای همگانی تسخیر همگانی را ضروری می‌سازد. از نظر علامه طباطبایی ، اصل استخدام و بهره‌کشی متقابل به تشکیل اجتماع تعاونی و عدالت اجتماعی و رسیدن هر صاحب حقی به حق خود منتهی می‌شود و این مصالحه دائمی که ضامن حفظ و ترقی جامعه و عدم تباهی آن است از فضل خدا ناشی می‌شود: «... لَولا دَفعُ اللّهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعض لَفَسَدَتِ الاَرضُ و لکِنَّ اللّهَ ذو فَضل عَلَی‌العلَمین» . ۲ - زمینه‌های پیدایش بی عدالتی در رابطه انسانهاولی چون اصل استخدام و بهره‌کشی، ریشه در طبیعت بشری دارد و اضطرار او را به عدالت اجتماعی سوق داده‌است هرگاه اضطرار منتفی شود و او بتواند بدون بهره‌دهی به دیگران، آنان را به خدمت گیرد چنین خواهد کرد و پدیده برده‌داری و نظایر آن گواه وجود چنین طبع سرکشی [۱۲]
المیزان، ص۳۴۱-۳۴۴.
است و همین روحیه استثماری موجب بهره‌کشی زورمندان از ضعیفان و پیدایش منازعه در میان انسان‌ها می‌شود ، از همین روی انسان در کلام الهی بسیار ستمکار و نادان: «اِنَّه کانَ ظَلومًا جَهولا»، ناسپاس:«اِنَّ الاِنسنَ لَظَلومٌ کَفّار»، طغیانگر و سرکش:«اِنَّ الاِنسنَ لَیَطغی • اَن رَءاهُ استَغنی» و بسیار حریص :«اِنَّ الاِنسنَ خُلِقَ هَلوعا» خوانده‌شده‌است. از سوی دیگر امکانات و ثروت فراوان نیز زمینه استثمار و بهره‌کشی و ستم را فراهم می‌سازد [۲۰]
التحریروالتنویر، ج۲۵ ص۹۲.
:«و لَو بَسَطَ اللّهُ الرِّزقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوا فِی الاَرضِ و لکِن یُنَزِّلُ بِقَدَر ما یَشاءُ اِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ‌بَصیر». ۳ - عناوین مرتبط•استثمار (قرآن)•استثمار برده (قرآن)•استثمار بنی اسرائیل (قرآن)•استثمار در جاهلیت (قرآن)•استثمار در عصر جاهلیت (قرآن)•استثمار زنان•استثمار زنان (قرآن)•استثمارگران (قرآن)•عدم مشروعیت استثمار•زمینه استثمار (قرآن)•نجات از استثمار (قرآن) ۴ - فهرست منابعالاقتصاد الاسلامی؛ اقتصادنا؛ انقلاب تکاملی اسلام؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ تفسیر المراغی؛ تفسیر المنار؛ تفسیر من وحی القرآن؛ تفسیر نمونه؛ تهذیب الاحکام؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ رسالة‌الاسلام؛ غررالحکم و دررالکلم؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ فرهنگ اصطلاحات معاصر؛ فرهنگ فارسی؛ فقه القرآن، راوندی؛ فی ظلال القرآن؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم مقاییس‌اللغه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی‌تفسیر‌القرآن. ۵ - پانویس
۶ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «استثمار». |